Welk effect heeft een langer leven op ons en op onze samenleving?

Geschreven door Stannah

“Het feit dat er steeds meer mensen zijn die heel oud worden, zal de samenleving radicaal veranderen en een ongekende kans bieden om onze benadering aan te passen, niet alleen voor ouderen maar voor alle levensfasen. We beginnen ons nog maar pas bewust te worden van de gevolgen…. maar in de tussentijd blijven we wel nadenken over het leven en plannen maken zoals vroeger – Laura Carstensen, in “A Long Bright Future”

Wij bij Stannah gaan dagelijks om met ouderen van over de hele wereld. Het werd dan ook hoog tijd dat we onszelf de vraag stelden; Wat is het effect van een langer leven op ons en op onze maatschappij? Daarom viel ons oog op het onderzoek naar de vergrijzende samenleving van Laura Carstensen. Laura Carstensen is hoogleraar aan de universiteit van Stanford in de VS en is tevens stichtend directeur van het Stanford Center on Longevity (centrum dat onderzoek doet naar de menselijke levensduur). We hadden geen beter en accuraat overzicht kunnen vinden over wat de huidige vergrijzing inhoudt. En een positievere benadering van de uitdagingen die een langer leven voor het individu en de samenleving met zich meebrengen.

Zoals de titel suggereert is  “Een lang stralend leven” precies wat we hopen dat de eenentwintigste eeuw ons zal geven: 30 extra levensjaren!

Wat gaan we doen met superlange levens?

Dit is de eerste vraag die professor Carstensen in haar boek stelt. Heeft u daar weleens over nagedacht? Gemiddeld zal een persoon 30 jaar langer leven dan 100 jaar geleden. Ouderdom zoals we die momenteel ervaren is in feite een nieuw fenomeen. Zoals we in het artikel “ De rol van ouderen door de geschiedenis heen” hebben geschreven, was een levensverwachting van 60 jaar echt een uitzondering. Slechts een paar uitverkorenen zouden die leeftijd halen. Maar tegenwoordig is de 80 of de 90 halen de norm geworden. Zou het te stoutmoedig zijn om te zeggen dat we hard op weg zijn om daar 100 van te maken? Volgens de Belgische overheid waren er in 2010 1.559 mensen van honderd jaar of ouder in België. Dit betekent een verdrievoudiging in 20 jaar tijd. En het goede nieuws is, dat het alleen nog maar zal stijgen!

Maar helaas denken de meesten onder ons dat 65 jaar synoniem staat voor verlies, dood en verderf. Meestal vermijden we het zelfs om over onze ouderdom na te denken. Carstensen beschrijft dit als volgt:

“Als samenleving hebben we eigenlijk geen idee wat het inhoudt om een gelukkige, gezonde honderdjarige te zijn (…) omdat deze extra jaren zo plotseling aan het leven zijn toegevoegd, heeft onze cultuur dit nog niet kunnen bevatten”. (Uit haar boek: “ A long Bright Future” p.4)

Omdat we dit nog niet hebben kunnen bevatten, bestaat er nog steeds een collectieve angst voor het ouder worden. Alsof ouderdom ons van alles zal beroven. De realiteit is echter dat ouderen actiever zijn dan ooit tevoren en vrij succesvol en onafhankelijk alleen kunnen wonen. Dit is echter niet bedoeld om een geromantiseerd beeld van de ouderdom te geven. Er zijn veel leeftijdsgebonden ziektes en moeilijkheden die de levenskwaliteit van ouderen zeer kan aantasten. Maar moderne wetenschap en technologieën zijn hard bezig om het leven van de mensen die hieraan lijden zo goed mogelijk te maken. We kunnen het voorbeeld van Stannah geven, een bedrijf dat ondersteunende technologie heeft ontwikkeld om oudere klanten te helpen zelfstandig in hun eigen huis ouder te worden, zonder het risico te lopen van de trap te vallen.

Bij Stannah zijn we getuige geweest van hoe onze klanten moeite hebben om hulptechnologie of mobiliteitshulpmiddelen te accepteren, omdat ze vrezen dat dit een erkenning van hun zwakte zou zijn. Er zit nog steeds een stigma op ouderdom en al meer dan 40 jaar pleit Stannah voor een beter acceptatie van het ouder worden. Stannah kijkt uit naar een “lang stralend leven ” voor haar klanten door hun omgeving en huizen steeds leeftijdsvriendelijker te maken.

Wat we denken te weten over ouder worden is niet helemaal juist!

Voordat we kunnen nadenken over hoe ouderdom er in de 21^ste eeuw uit zal zien, moeten we eerst een aantal mythen omtrent een langer leven doorbreken. Hier gaat het eerste hoofdstuk van Laura Carstensen’s boek, “Een lang stralend leven” over. Ze praat over ten minste 5 mythes die een belemmering kunnen vormen voor de verandering die we nodig hebben:

1 – “Oudere mensen zijn verdrietig en eenzaam”

Voor hoogleraar Laura Carstensen, die de psychologie van het ouder worden al 30 jaar onderzoekt, is het duidelijk dat op het gebied van emotionele stabiliteit de beste jaren later in ons leven komen.

Met uitzondering van aan dementie gerelateerde ziektes, lijden ouderen doorgaans minder aan depressies en angsten. Hieruit concludeert ze dat de geestelijke gezondheid over het algemeen verbetert.

Dit is nogal verbazend omdat we geluk meestal associëren met gezondheid, schoonheid en macht. Hoe kunnen ouderen dan toch gelukkig zijn? Het draait allemaal om “sociaal-emotionele selectiviteit”. Dit betekent dat ouderen een nieuwe manier vinden om situaties te evalueren en te bepalen of het hun tijd, aandacht, zorg of woede waard is. In de plaats daarvan kunnen ze zich beter concentreren op wat positief is. Ook maken ze zich minder zorgen over wat anderen van hen vinden.

2 – “Ons lot is voorspeld in onze genen”

Onze familiale gezondheidsgeschiedenis kan wijzen op een risico voor bepaalde ernstige ziektes, zoals kanker, hart- en vaatziektes en diabetes. Dit soort ziektes kunnen uiteraard onze levensduur verkorten. Maar zoals professor Carstensen zegt: “predispositie is niet hetzelfde als een voorspelling”. Er is namelijk nog een andere factor in het spel: onze fysieke en sociale omgeving.

In deze context betekent “omgeving” niet alleen onze fysieke omgeving, maar ook onze voeding, stress, chemische blootstelling en ons gedrag. Onze activiteiten en sociale omgeving hebben veel invloed op ons. Het is daarom beter om te geloven dat we ons leven zelf in handen kunnen nemen. Dit betekent dat “genetica je bepaalde kaarten kan geven, maar je zelf kiest hoe je deze speelt” (p. 26).

3 – “Werknemers moeten met spoed uittreden”

Op dit moment hebben de toegevoegde levensjaren zich direct vertaald in meer vrijetijdsbesteding. Mensen gaan tegenwoordig eerder op pensioen dan in de jaren ’60 en ’70. Dit is een zeer controversiële kwestie. Aan de ene kant zijn er degenen die beweren dat ze na tientallen jaren werken genoeg aan de sociale zekerheid hebben bijgedragen.  Anderen zullen tegenwerpen dat als miljoenen mensen dit doen, het socialezekerheidsstelsel zeker failliet zal gaan. Betekent dit dat we allemaal langer door moeten blijven werken? In een tijd waarin we naar verwachting tot ver in de 80 of 90 of zelfs langer zullen blijven leven, zijn we klaar om 20 of 30 jaar vrijetijd te hebben? Of kunnen we ons wel een pensioen van 20 of 30 veroorloven? Het huidige model is gebouwd voor een kortere levensduur. Daarom lijkt 40 jaar werken om 40 jaar geld voor ons pensioen te sparen niet realistisch. Sommigen stellen voor dat als we ons beroepsleven bevredigender zouden kunnen maken, we de pensioengerechtigde leeftijd zouden kunnen verhogen. Hoewel dit niet helemaal eerlijk zou zijn voor mensen die slopend werk verrichten. Een model dat wel zou kunnen werken is de mensen de keuze geven: bijvoorbeeld deeltijdswerk, vrijwilligerswerk of, zoals Carstensen suggereert, “een volledig nieuwe tweede carrière aannemen”.

4 – “Oudere mensen zijn een last voor de duurzaamheid van onze wereld”

Mythen over schaarsheid en wereldwijde overbevolking zijn de gevaarlijkste, omdat ze de weg vrijmaken voor intergenerationele concurrentie. In feite zijn onderwijs, inkomen, goede gezondheidszorg, sanitaire voorzieningen en voeding allemaal factoren die leiden tot een hogere levensverwachting, maar ze zijn ook de oorzaak van een afnemend geboortecijfer.

Al met al, krijgen we geen grotere bevolking maar wel een grijzere. Dit geldt echter alleen voor geïndustrialiseerde en ontwikkelde landen. In Afrika, sommige delen van Azië en het Midden-Oosten zien we juist het tegenovergestelde. Daar is de levensverwachting korter en het geboortecijfer hoger.

5 – “We verouderen in ons eentje”

Iedereen om ons heen veroudert. Niets kan het verouderingsproces tegenhouden. We staan hier dus niet alleen in!

“Oud worden is onvermijdelijk. Hoe je veroudert echter niet. We zullen waarschijnlijk zo’ n drie decennia van ons leven als bejaarde doorbrengen:” De uitdaging voor iedereen zal zijn wat we als ouderen willen zijn: “Gaat u jonge mensen met hun carrière helpen door ze uw goede voorbeeld te geven? Zult u de beste opa of oma zijn die een kleinkind zich maar kan wensen? Of gaat u een modieuze kledinglijn ontwikkelen voor mensen over de 70? (p.40)

De vraag hier is: zijn we allemaal als groep opgewassen tegen deze uitdaging?

Hoe zal de ouderdom er in de 21ste eeuw eruit komen te zien?

“We hebben de intelligentie en de aantallen. Zie het als de laatste opstand van de Babyboomers” (p12)

Door enkele mythen en misverstanden over ouder worden te ontkrachten, toont Laura Carstensen ons nieuwe mogelijkheden die ons een langer leven bieden. Zonder de angst om oud te worden. Ze geeft ons advies over hoe we ons goed kunnen voorbereiden op een langere, mooie toekomst, als individu en als maatschappij. Het is zeker dat haar visie voor de 21^ste eeuw er eentje is waarin babyboomers en de komende generaties in een wereld kunnen leven waarin we een lang, productief en gelukkig leven kunnen leiden.